Το άγχος στην παιδική και εφηβική ηλικία

Όταν ακούμε για το άγχος οι περισσότεροι από εμάς το έχουμε συνδυάσει με την ενήλικη ζωή, τότε δηλαδή που αποκλειστικά εμείς οι ίδιοι θα αναλάβουμε την ευθύνη για την επαγγελματική, ή οικογενειακή μας πορεία και τη ζωή μας γενικότερα. Τί είναι τελικά το άγχος; Τα παιδιά έχουν άγχος;

Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού όταν αυτός έρχεται αντιμέτωπος με κάτι που τον δυσκολεύει, τον φοβίζει ή του είναι άγνωστο. Όλοι μας κάποια στιγμή στη ζωή μας έχουμε νιώσει αγχωμένοι όταν τα πράγματα δεν μας έχον πάει όπως τα είχαμε υπολογίσει ή ερχόμαστε αντιμέτωποι με δύσκολες ή καινούριες καταστάσεις στη ζωή μας. Το φυσιολογικό άγχος είναι αυτό που μας ενεργοποιεί στο να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας πιο αποδοτικά και πιο αποτελεσματικά, μας προετοιμάζει για δράση, και πολλές φορές μας προφυλάσσει από διάφορους κινδύνους.

Πολλές φορές όμως το άγχος που νιώθουμε ξεπερνά τα φυσιολογικά όρια, είναι πολύ μεγάλο σε ένταση αλλά και σε διάρκεια, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να το ελέγξουμε, αρχίζοντας να επιδρά αρνητικά στη λειτουργικότητά μας και σιγά σιγά μετατρέπεται σε καταστροφικό άγχος. Το άγχος αυτό μας προκαλεί πανικό, ένταση και φόβο, διαταράσσει την ψυχική μας ηρεμία και μας αποδιοργανώνει, δημιουργώντας πολλές φορές δυσκολίες και στην καθημερινή μας ζωή.

Τα παιδιά έχουν άγχος; Ως ενήλικες έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι το άγχος αφορά μόνο στους μεγάλους και δεν εμφανίζεται στην παιδική ή εφηβική ηλικία, καθώς υπάρχει η πεποίθηση ότι τα παιδιά ζουν σε ένα κόσμο ανέμελο και απαλλαγμένο από στενοχώριες. Αυτό είναι ένας μύθος. Στην πραγματικότητα το άγχος μπορεί να εμφανιστεί στα παιδιά από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους, τότε ακόμα που επιζητούν επίμονα να ικανοποιήσουν βασικές ανάγκες τους, όπως το φαγητό, ο ύπνος, η φροντίδα.

Λίγο αργότερα βιώνουν το άγχος: του αποχωρισμού από τους γονείς τους όταν θα αντιληφθούν ότι τα ίδια θα πάνε στον παιδικό σταθμός ή οι γονείς τους στη δουλειά. Διάφορες αλλαγές στη ζωή ενός παιδιού, όπως για παράδειγμα ο ερχομός ενός μωρού, η αλλαγή κατοικίας, το διαζύγιο των γονέων ή ακόμα και οι εντάσεις και οι τσακωμοί μέσα στην οικογένεια, κάποια σοβαρή ασθένεια ή η απώλεια ενός γονέα μπορεί να προκαλέσουν άγχος στα παιδιά. Κάποιες φορές συμβαίνει τα παιδιά αντιλαμβάνονται και τελικά να «υιοθετούν» και να συμμερίζονται το άγχος των γονιών τους. Ένα αγχωμένο παιδί μπορεί να αποτελεί και το σύμπτωμα ενός αγχωμένου ή και υπερπροστατευτικού ενήλικα.

Άλλη μια ιδιαίτερα συχνή μορφή άγχους είναι το σχολικό άγχος, που σχετίζεται με την προσαρμογή του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον. Στα παιδιά της σχολικής ηλικίας, το άγχος μπορεί να προκαλείται από τις επιδόσεις τους στο σχολείο, αλλά και από την πίεση του κοινωνικού τους περίγυρου, καθώς και στην αρνητική εικόνα που έχουν τα ίδια τα παιδιά για τον εαυτό τους. Βεβαίως άγχος, μπορεί να προκαλέσουν και οι γονείς στα παιδιά τους, από έλλειψη φροντίδας, ασφάλειας και αγάπης, αλλά και από την απουσία κανόνων και ορίων στη συμπεριφορά τους και στην οργάνωση του χώρου και του χρόνου τους.

Παιδιά που εμφανίζουν συμπτώματα μίας αγχώδους διαταραχής για περισσότερα από 9 χρόνια, φαίνεται πως έχουν δύο και τρεις φορές πιο πολλές πιθανότητες να εκδηλώσουν κάποια αγχώδη διαταραχή στην ενήλικη ζωή τους. Για αυτό το λόγο και τα συμπτώματα άγχους στην εφηβική ηλικία, θεωρούνται πολύ σοβαρός παράγοντας επικινδυνότητας για διάγνωση αγχώδους διαταραχής κατά την ενήλικη ζωή τους.

Πολλές φορές το άγχος στα παιδιά δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμο και ειδικότερα όταν δεν εμφανίζεται με συμπτώματα σχολικής άρνησης, απόσυρσης και ως άγχος αποχωρισμού. Στις μικρότερες ηλικίες συμπτώματα άγχους μπορεί να είναι αντιδράσεις των παιδιών, όπως το να ρουφάνε τον αντίχειρά τους, να τρώνε τα νύχια τους, να παίζουν επίμονα με τα μαλλιά τους, ή να σκαλίζουν τη μύτη τους. Ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση και στον ύπνο, ξαφνική και έντονη κινητικότητα ή επιθετικότητα είναι επίσης σημάδια που θα έπρεπε να μας προβληματίσουν.

Κάποια παιδιά παρουσιάζουν και σωματικές ενοχλήσεις, όπως επίμονους στομαχόπονους ή πονοκέφαλους, δυσκολίες στην αναπνοή, ζαλάδες, αστάθεια και παραπονιούνται διαρκώς για μία γενικότερη αδιαθεσία. Μπορεί να δυσκολεύονται να να συγκεντρωθούν ή να ολοκληρώσουν τις εργασίες του σχολείου, να κλείνονται στον εαυτό τους, να απομονώνονται από άλλους συμμαθητές τους ή ακόμα και να κάνουν παράπονα ότι τους ενοχλούν τα άλλα παιδιά. Τέλος, σε κάποιες περιπτώσεις έντονου άγχους μπορεί να αρχίσουν να λένε ψέματα, να τραυλίζουν, να φέρονται ατίθασα κι εριστικά.. Για να αντιμετωπίσουμε το άγχος στα παιδιά μας είναι σημαντικό να αισθάνονται ότι ως γονείς είμαστε δίπλα τους, αφιερώνοντάς τους χρόνο για συζήτηση ή για δραστηριότητες, παίζοντας μαζί τους. Τους μιλάμε με ειλικρίνεια και δίνουμε εξηγήσεις ανάλογα και με την ηλικία του παιδιού, για τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Είναι σημαντικό να θέτουμε όρια και κανόνες, γιατί τα παιδιά νιώθουν ασφάλεια και προστασία σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Εξασφαλίζουμε να τηρείται ένα πρόγραμμα σχετικά με το διάβασμα και μαθαίνουμε στα παιδιά μας να οργανώνουν το χρόνο τους σωστά έτσι ώστε να απολαμβάνουν τις δραστηριότητες που επιθυμούν τον ελεύθερο χρόνο τους.

Προστατεύουμε πρώτα εμείς οι ενήλικες τον ελεύθερο χρόνο τους για παιχνίδι και χαλάρωση, χωρίς να τα φορτώνουμε με πολλές εξωτερικές δραστηριότητες προκειμένου να μην βαριούνται. Αγκαλιάζουμε τα παιδιά μας για να τα καθησυχάσουμε και να τα ηρεμήσουμε ή όταν τα ίδια το έχουν ανάγκη. Συζητάμε με τα παιδιά μας για τους λόγους που πιθανά τους προκαλούν άγχος, όχι για να τα κρίνουμε και να δώσουμε συμβουλές, απλά και μόνο πολλές φορές για να τα βοηθήσουμε να αποφορτιστούν και να εκφράσουν αυτό που θέλουν. Σε κάθε περίπτωση, όταν τίποτα από τα παραπάνω δε φαίνεται να είναι αποτελεσματικό και νιώθουμε ανήμποροι να βοηθήσουμε ως γονείς, δεν διστάζουμε να μιλήσουμε με κάποιον ειδικό.