Συλλογικό τραύμα: Πώς μας επηρεάζει και τι μπορούμε να κάνουμε.

Το συλλογικό τραύμα είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ψυχολογική και συναισθηματική κατάσταση που βιώνει μια ομάδα ανθρώπων μετά από ένα τραυματικό γεγονός ή μια σειρά γεγονότων που απειλούν την ασφάλεια, την επιβίωση ή την ταυτότητά τους. «Το ατομικό τραύμα συμβαίνει μετά από ένα τραυματικό γεγονός και βιώνεται από ένα ή λίγα άτομα, ενώ το συλλογικό τραύμα αναφέρεται σε κάτι που συμβαίνει στην κοινωνία. Το συλλογικό τραύμα αλλάζει την ιστορία και τη μνήμη για πολλούς. Αλλάζει τον τρόπο που επεξεργαζόμαστε και βλέπουμε όχι μόνο το τραύμα που βιώθηκε, αλλά και το τι κάνουμε με την ανάμνησή του καθώς προχωράμε» (Caroline Bologna, How Is Collective Trauma Different From Individual Trauma?). Μπορεί να προκληθεί από φυσικές καταστροφές, πολέμους, γενοκτονίες, τρομοκρατικές επιθέσεις, πανδημίες, δυστυχήματα ή άλλα φαινόμενα που έχουν μεγάλη κλίμακα και αντίκτυπο στην κοινωνία.

Ένα από τα πιο πρόσφατα και ευρέως γνωστά παραδείγματα συλλογικού τραύματος είναι η πανδημία του κορωνοϊού, που έχει επηρεάσει σχεδόν όλο τον πλανήτη από το 2020. Η πανδημία έχει προκαλέσει υψηλούς αριθμούς θανάτων, σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, κοινωνική απομόνωση, οικονομική κρίση, αβεβαιότητα και φόβο για το μέλλον. Όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν ένα σενάριο που θέτει σε κίνδυνο την ψυχική και σωματική ευημερία των ανθρώπων και δημιουργεί ένα αίσθημα απώλειας, πένθους και απελπισίας. Ένα ακόμα πιο πρόσφατο παράδειγμα συλλογικού τραύματος είναι το σιδηροδρομικό δυστύχημα που συνέβη στα Τέμπη στις 28 Φεβρουαρίου 2023, όταν μια επιβατική αμαξοστοιχία συγκρούστηκε μετωπικά με μια εμπορική αμαξοστοιχία, προκαλώντας τον θάνατο 57 ανθρώπων και τον τραυματισμό 85. Το δυστύχημα έχει θεωρηθεί ως το πιο θανατηφόρο σιδηροδρομικό δυστύχημα που έχει συμβεί στην Ελλάδα και έχει προκαλέσει μεγάλη οργή και θλίψη στην ελληνική κοινωνία.

Το συλλογικό τραύμα μπορεί να έχει βαθιές και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ψυχολογία, τη συμπεριφορά και την κοινωνική ζωή των ανθρώπων που το βιώνουν. Μερικά από τα συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάσουν είναι η ανησυχία, η κατάθλιψη, η ευερεθιστότητα, η αποφυγή, η απώλεια μνήμης, η ενοχή, η ντροπή, η αποξένωση, η απογοήτευση, η εχθρότητα, η αυτοκαταστροφή, η υπερβολική ευαισθησία ή αδιαφορία για τον πόνο των άλλων, η δυσκολία στην εμπιστοσύνη, την αγάπη και την επικοινωνία. Μπορεί επίσης να επηρεάσει την ταυτότητα, τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες των ανθρώπων, καθώς και την αντίληψή τους για τον εαυτό τους, τους άλλους και τον κόσμο. Το συλλογικό τραύμα μπορεί να υπονομεύσει την αίσθηση της ασφάλειας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, της συνοχής, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων.

Η αντιμετώπιση του συλλογικού τραύματος απαιτεί την παροχή υποστήριξης, προστασίας και παρέμβασης σε όλα τα επίπεδα: ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό. Μερικές από τις στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν στην ανάρρωση από το συλλογικό τραύμα είναι οι εξής:

• Η αναγνώριση και η αποδοχή των συναισθημάτων και των συμπτωμάτων που σχετίζονται με το τραύμα, χωρίς να τα κρίνουμε, να τα αποφεύγουμε ή να τα καταπιέζουμε. Η ψυχοθεραπεία αλλά και άλλες ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης σε ατομικό ή και σε ομαδικό επίπεδο μπορούν να βοηθήσουν στην επούλωση του τραύματος. Έχουμε το δικαίωμα ανακούφισης του πένθους, είτε πρόκειται για ένα προσωπικό πένθος είτε και για ένα πένθος που βιώνει ολόκληρη η κοινωνία
• Η δημιουργία και η διατήρηση μιας καθημερινής ρουτίνας που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή, άσκηση, ύπνο, χόμπι, δουλειά και διασκέδαση. Ο περιορισμός της παρακολούθησης των μέσων ενημέρωσης είναι απαραίτητο, καθώς θα μας προσφέρει πολύτιμο χρόνο για να αφοσιωθούμε σε κάτι λιγότερο στρεσογόνο και πιο υγιές, κάτι που μας κάνει να νιώθουμε ηρεμία και μπορεί να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας.
• Η έκφραση με διάφορες μορφές τέχνης, όπως η συγγραφή, η ζωγραφική, η κεραμική, η μουσική, ο χορός, ή η συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες συζήτησης και αυτοφροντίδας μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του τραύματος και των συνεπακόλουθων συναισθημάτων, καθώς μπορεί να προσφέρει έναν τρόπο να εκφράσει κανείς τα βιώματά του, να ανακουφίσει το άγχος, να βελτιώσει την αυτοεκτίμηση, να δημιουργήσει και να συνδεθεί με άλλους.
• Η συμμετοχή σε δράσεις και κινήματα που αποσκοπούν στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της ειρήνης στην κοινωνία, καθώς και στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των αιτιών και των συνεπειών του συλλογικού τραύματος.

Οι επιπτώσεις ενός συλλογικού τραύματος είναι πολλές και πολυεπίπεδες και η επούλωση είναι μία διαδικασία που θα χρειαστεί επιμονή, προσπάθεια και χρόνο. Η αναζήτηση ενός νοήματος μετά από ένα τραυματικό γεγονός είναι άλλος ένας τρόπος να επουλώσουμε την πληγή. Δημιουργώντας έναν σκοπό μετά από ένα γεγονός ή αναλαμβάνοντας δράση για να φέρουμε θετικές αλλαγές στην κοινωνία, μπορεί να μας οδηγήσει σε μία κάθαρση και να μας βοηθήσει να επαναπροσδιορίσουμε έννοιες όπως αλληλεγγύη, συνάνθρωπος, εμπιστοσύνη, ανθρωπιά, συμπόνοια, που μπορεί να έχουν υποστεί φθορά και να μας οδηγούν σε απομόνωση και θλίψη.