Αυτοεκπληρούμενη προφητεία

Ο όρος αυτοεκπληρούμενη προφητεία αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον Robert Merton στο βιβλίο “Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση” (1949). Με απλά λόγια θα μπορούσαμε να ορίσουμε την αυτοεκπληρούμενη προφητεία ως την κατάσταση εκείνη κατά την οποία οι πεποιθήσεις, τα πιστεύω, οι δηλώσεις ή οι προβλέψεις που κάνουμε είτε για τον εαυτό μας, είτε για κάποιον άλλον, παρότι μπορεί να είναι και λανθασμένες, στην πορεία βγαίνουν αληθινές.

Η γνωστή μελέτη δύο καθηγητών του Harvard, των Rosenthal και Jacobson σε μαθητές Δημοτικού, επιβεβαιώνει τη θεωρία της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Οι παραπάνω καθηγητές χορήγησαν ένα τεστ νοημοσύνης σε μαθητές Δημοτικού και στη συνέχεια ενημέρωσαν τους δασκάλους των μαθητών για τα αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα ενημέρωσαν παραπλανητικά για τα αποτελέσματα, αναφέροντας ότι μία ομάδα μαθητών είχε υψηλό δείκτη νοημοσύνης, ενώ μία άλλη ομάδα χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, πράγμα όμως που δεν αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι μαθητές με τον υποτιθέμενο υψηλό δείκτη νοημοσύνης, τα πήγαν καλύτερα στα μαθήματα και το αντίθετο συνέβη με την άλλη ομάδα μαθητών. Αυτό που στην πραγματικότητα είχε συμβεί ήταν το γεγονός ότι οι προσδοκίες των δασκάλων είχαν επηρεάσει τους μαθητές αντιμετωπίζοντας τους ως καλύτερους ή όχι και οι συνέπειες ήταν εμφανείς στις επιδόσεις τους.

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία έχει πολλές εφαρμογές στην καθημερινή μας ζωή και αφορά στην τάση του ατόμου να ικανοποιεί τις προσδοκίες των άλλων και να προσαρμόζεται σε όσα οι άλλοι περιμένουν από εκείνο. Ειδικότερα όταν αφορά σε ανθρώπους πολύ σημαντικούς στη ζωή μας όπως είναι οι γονείς για τα παιδιά τους, οι δάσκαλοι για τους μαθητές τους, είναι ευκολότερο το άτομο να επηρεαστεί από τις πεποιθήσεις, τις δηλώσεις ή τις προβλέψεις τους ακόμα και αν αυτές είναι λανθασμένες. Στην παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας μπορεί να παγιδευτεί και ένα άτομο όταν σκέφτεται με ένα αρνητικό τρόπο για τον εαυτό του και την προσωπικότητά του, αλλά και όταν κάνει αρνητικές σκέψεις για όσα θα ήθελε να πετύχει, με αποτέλεσμα να αποτυγχάνει και να ματαιώνεται.

Μπορούμε να φανταστούμε λοιπόν τι θα συμβεί σε ένα μαθητή λίγο πριν από μία σημαντική εξέταση, αν ο ίδιος πιστεύει ότι θα αποτύχει ή πολύ περισσότερο αν και οι γονείς του διαρκώς του υπενθυμίζουν ότι δεν θα τα καταφέρει. Πως μπορούμε να αποφύγουμε την παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας; Αρχικά με το να μάθουμε να σκεφτόμαστε με θετικό τρόπο για τον εαυτό μας και να αποφεύγουμε τις προβλέψεις για το μέλλον.

Ακόμα και αν κάτι δεν μας πήγε καλά, δεν είναι απαραίτητο ότι δεν θα πάει καλά και στο μέλλον. Πολύ περισσότερο είναι σημαντικό να βλέπουμε τα λάθη μας όχι ως αποτυχίες, αλλά ως δυνατότητα για να εξελιχθούμε και βελτιώσουμε τις αδυναμίες μας. Θα ήταν πολύ βοηθητικό επίσης να αποφεύγουμε στη ζωή μας τις ταμπέλες και τις γενικές εκφράσεις όπως για παράδειγμα “είσαι τεμπέλης”, “είσαι ανίκανος”, “είναι επιπόλαιος και αφηρημένος”. Ειδικότερα, στην περίπτωση των μικρών παιδιών είναι δύσκολο να μην ακολουθήσουν το δρόμο της συμμόρφωσης προς όλα εκείνα που τους καταλογίζουμε. Θετική σκέψη και ενθάρρυνση λοιπόν, ακόμα και όταν όλα φαίνεται να πηγαίνουν στραβά.